सर्व नियम जपून श्री महालक्ष्मी मंदिर भाविकांसाठी खुले!

कोरोना संसर्ग आणि त्यानंतर लागू करण्यात आलेल्या देशव्यापी लॉकडाउन मुळे तब्बल 9 महिन्यांनी श्री महालक्ष्मी मंदिर पाडव्याच्या शुभमुहूर्तावर भाविकांसाठी खुले करण्यात आले. राज्यातील सर्वधर्मियांच्या प्रार्थनास्थळांचे दरवाजे भाविकांसाठी खुले करण्यात आले आहेत. मात्र मंदिरात दर्शन घेताना संबंधित प्रशासनाने काही नियमावली तयार केली आहे ज्याचे पालन करणं अनिवार्य आहे.

बेसावध राहून चालणार नाही

नागरिकांना केलेल्या आवाहनात महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री यांनी म्हटलं की, ”दिवाळीचे मंगल पर्व सुरू झाले आहे. प्रथेप्रमाणे अभ्यंगस्नान आणि नरकासूर वधही झाला. नरकासुररूपी चिराटी फोडली असली तरी वर्षभर कोरोनारूपी नरकासुराने घातलेला धुमाकूळ विसरता येणार नाही. हा राक्षसही हळूहळू थंड पडत असला तरी बेसावध राहून चालणार नाही.”

महाराष्ट्रावर साधू-संतांची, देव -देवतांची नेहमीच कृपा राहिली आहे. तरीही शिस्त, सावधगिरी म्हणून होळी, गणेशोत्सव, नवरात्र, पंढरीची वारीही झाली नाही. इतकेच नाही तर इतर धर्मीयांनीही ईद, माऊंट मेरीसारख्या जत्रांसंदर्भात शिस्त पाळलीच.

कोरोना कर्मचारी देव रूपाने आपल्या सोबत 

लॉकडाउनच्या काळात सर्वच प्रार्थनास्थळे बंदी असली तरी डॉक्टर्स, सफाई कामगार, अत्यावश्यक सेवे मधील कर्मचारी, वॉर्ड बॉय आणि नर्सेस ‘देव’ रूपाने भक्तांची काळजी वाहत होते. पण पाडव्याच्या मुहूर्तावर मंदिरांसह सर्व प्रार्थनास्थळे उघडण्याचा निर्णय सरकारने घेतला. मात्र नियम, शिस्तीचे काटेकोर पालन सगळ्यांना करावेच लागेल. मुख्य म्हणजे प्रत्यक्ष प्रार्थनागृहांतील गर्दी टाळा व स्वतःबरोबर इतरांचे रक्षण करा.

हार, फुले, ओटी आणू नयेत, सामूहिक पूजेसाठी मनाई

एका विशिष्ट वेळेत भाविकांना मंदिरात प्रवेश देण्यात येत आहे. मंदिरात गर्दी होणार नाही याची पूर्ण खबरदारी मंदिर प्रशासनाने घेतली असून हॅन्ड सॅनिटायझर, सोशल डिस्टन्स, थर्मामीटरवर तापमान चेक करूनच मंदिरात प्रवेश दिला जात आहे. अनेक महिन्यांनंतर मंदिर उघडले असल्याने भाविक आपल्या लाडक्या देवीच्या दर्शनासाठी उत्सुक आहेत.

शासनाने सर्व धार्मिकस्थळं सकाळी 9 ते 12 आणि दुपारी 4 ते सायंकाळी 7 या कालावधीत भाविकांना दर्शनासाठी खुले करण्यात आले आहे. मुख्य म्हणजे देवीला हार, ओटी साहित्य आणण्यास बंदी घालण्यात आली आहे.

पुजारी व मानकरी हे महालक्ष्मी देवीच्या सर्व धार्मिक विधी व पुजा सरकारने दिलेल्या कोविड नियमानुसार करतील. भाविकांना देवीचे अभिषेक व इतर पूजा करता येणार नाही, मात्र मुख दर्शन घेता येणार आहे. सामुहिक आरती करता येणार नसुन महालक्ष्मी मंदिराच्या मुख्य गाभाऱ्यात भाविकांना प्रवेश नाही. मंदिर सुरू झाल्याने भाविकांनी एकत्र गर्दी न करण्याचे आवाहन श्री महालक्ष्मी मंदिर समितीच्या  वतीने काण्यात आले आहे.

भाविकांनी योग्य काळजी घेऊन दर्शन घ्यावं

भाविकांना सोशल डिस्टन्सिंगचे पालन करणे, मास्क लावणे बंधनकारक आहे. अनेक बंधने जरी असली तरी देवीच दर्शन घेता येत असल्याने भाविकांमध्ये आनंदाचे वातावरण आहे. खबदारी म्हणुन मंदिर वेळोवेळी सॅनिटाईज केलं जात आहे. त्याच बरोबर मंदिरात कुणालाही बसण्यासाठी परवानगी नसणार आहे. त्यामुळे भाविकांनी योग्य काळजी घेऊन दर्शन घ्यावं.

कोजागरी पूर्णिमा २०२०: जाणून घ्या शुभमुहूर्त आणि महालक्ष्मी पूजेचे महत्त्व

यंदाची कोजागरी का आहे विशेष 

यावेळी, 2020 मध्ये कोजागरी पूर्णिमेवर योग जुळून आला आहे. अश्विनी नक्षत्र शुक्रवार 30 ऑक्टोबर 2020 रोजी मध्यरात्री होईल. तसेच वज्र योग, वाणिज्य / वितरण आणि मेष चंद्र या दिवशी 27 योगांच्या अंतर्गत येतील. ज्योतिषशास्त्रानुसार कोजागरी पूर्णिमेला मोह रत्न म्हणतात. भगवद गीता अनुसार भगवान श्री कृष्णाने कोजागरी पूर्णिमेला शिव पार्वतीला रासलीला आमंत्रण पाठविले. दुसरीकडे पार्वतीजींनी जेव्हा शिवजींकडून परवानगी मागितली तेव्हा त्याने स्वत:जाण्याची इच्छा व्यक्त केली. म्हणून या रात्रीला मोह रात्र  असे म्हणतात.

कोजागरी पूर्णिमा शरद पूर्णिमा 2020 मुहूर्त:

आरंभ- 30 ऑक्टोबर संध्याकाळी 5 वाजून 47 मिनिट पासून ते

समाप्ति- 31 ऑक्टोबर रात्री 8 वाजून 21 मिनट

लक्ष्मी मातेचा जन्मदिवस

पौराणिककथानुसार कोजागरी पौर्णिमेच्या दिवशी माता लक्ष्मीचा जन्मदिवस मानला जातो. या दिवशी लक्ष्मी माता समुद्र मंथनातून प्रकट झाली होती. या दिवशी दूध आटवून त्यात केशर, पिस्ते, बदाम, चारोळी, वेलदोडे, जायफळ, साखर आदी पदार्थ घालून, देवीला नैवेद्य दाखविला जातो. दुधात मध्यरात्री पूर्ण चंद्राची किरणे पडू देतात आणि मग ते दूध प्राशन केले जाते. या दिवशी मध्यरात्रीपर्यंत जागरण केले जाते. 

कोजागरी पूर्णिमा हिंदू धर्मात खूप महत्वाचा दिवस 

कोजागरी पूर्णिमाचा दिवस हिंदू धर्मात खूप महत्वाचा आहे. असे मानले जाते की कोजागरी पूर्णिमेच्या रात्री देवी लक्ष्मी पृथ्वी फिरायला बाहेर पडतात आणि आपल्या भक्तांना आशीर्वाद देतात. कोजागरी पूर्णिमाचा शुभ सोहळा देवी लक्ष्मीला अर्पण केला आहे. असा विश्वास आहे की या दिवशी आपण देवी लक्ष्मीची पूजा केल्यास तिचा आशीर्वाद मिळेल आणि आयुष्यात पैशांची कमतरता भासणार नाही. या शुभदिनी भक्त कोजागरी पौर्णिमेचा व्रत ठेवतात आणि समृध्दी आणि संपत्तीची देवता लक्ष्मीची पूजा करतात. असे मानले जाते की कोजागरी पूर्णिमेच्या दिवशी चंद्र आपल्या वैभवातून सर्व सोळा कलांसह प्रकाशतो. भारतीय ज्योतिषशास्त्रात असे मानले जाते की प्रत्येक कला मानवी दर्जाचे प्रतिनिधित्व करते आणि या सर्व 16 कला एकत्र केल्याने एक आदर्श व्यक्तिमत्व तयार होते.

पौर्णिमेला आठ प्रकारच्या लक्ष्मीची पूजा केली जाते 

श्री लक्ष्मी मातेचे  आठ प्रकार आहेत, ज्यामध्ये धनलक्ष्मी, धान्यलक्ष्मी, राज लक्ष्मी, वैभव लक्ष्मी, ऐश्वर्या लक्ष्मी, संतान लक्ष्मी, कमला लक्ष्मी आणि विजय लक्ष्मी यांची रात्री उपासना केली जाते. 

कोजागरी पूर्णिमा पूजा विधी 

श्री लक्ष्मीला वस्त्र, फुले, धूप, दिवे, गंध, अक्षत, सुपारी, फळे आणि विविध प्रकारच्या मिठाई दिल्या जातात. दूध, तांदूळ, साखर, फळ, शुद्ध तूप मिसळलेले खिरीचा नेवेद्य दाखवावा. रात्री कोजागरी पूर्णिमा तारखेला भगवती श्री लक्ष्मीची पूजा केल्यास मनोकामना पूर्ण होतात. लक्ष्मीसमोर दीप प्रज्वलित करुन श्री गौर, श्री कनकधारास्र्यत, श्री लक्ष्मी स्तुती, श्री लक्ष्मी चालीसा यांचे स्मरण करणे आणि श्री लक्ष्मीचा प्रिय मंत्र ‘ओम श्री नमः’ जप करणे अत्यंत फलदायी मानले जाते.पूर्ण दिवस उपवास करून कथा आईकावी. भगवान शिव, पार्वती व कार्तिकेयची पूजा करावी.

कोजागिरी पूर्णिमा ह्या दिवशी आपल्या मुख्य दरवाजा जवळ दिवा लावतात व घराच्या मुख्य दरवाजा पासून देव घरापर्यंत लक्ष्मीची पावल काढतात.

कोजागरी पौर्णिमेचे फायदे

कोजागरी पौर्णिमेचे अनेक फायदे आहेत. पौर्णिमेच्या रात्री प्रत्येकाने ३० मिनिटे तरी चंद्राच्या चांदण्यात उभे राहावे, असे म्हटले जाते. कोजागरी पौर्णिमेची रात्र आजार असलेल्या लोकांसाठी अत्यंत उपयोगी असते. ज्यांची दृष्टी कमी असेल तर त्यांनी दसऱ्यापासून कोजागरी पौर्णिमेपर्यंत रात्री १० ते १५ मिनिटे चंद्राकडे पाहावे, असा सल्लाही देण्यात येतो.

नवरात्र उपवास करताय: या 5 गोष्टी करु नका

शारदीय नवरात्र का साजरी केली जाते 

नवरात्रोत्सव साजरा कण्याचे शास्त्रांमध्ये दोन प्रमुख कारणे दिली आहेत. पहिल्या पौराणिक कथेनुसार महिषासुर नावाचा एक राक्षस होता जो ब्रह्मदेवाचा एक महान भक्त होता. त्याने आपल्या तपस्यामुळे ब्रह्माला प्रसन्न केले आणि वरदान प्राप्त केले. कोणताही देव, राक्षस किंवा पृथ्वीवर राहणारा कोणताही मनुष्य त्याला मारू शकत नाही, असा वरदान त्याला भेटला.  

परंतु वरदान मिळाल्यावर तो अत्यंत क्रूर झाला. त्याच्या भीतीने त्रस्त होऊन, देवी-देवतांनी ब्रह्मा, विष्णू आणि महेश यांच्याबरोबर दुर्गाला मातेला जन्म दिला. आई दुर्गा आणि महिषासुराने नऊ दिवस जोरदार युद्ध केले आणि दहाव्या दिवशी आई दुर्गाने महिषासुरचा वध केला. हा दिवस चांगल्यावर वाईटाचा विजय म्हणून साजरा केला जातो, ज्याला आपण दसरा असा म्हणतो.   

नवरात्र उपवासाचे महत्व आणि नियम 

शारदीय नवरात्र हा हिंदू धर्माचा प्रमुख सण आहे. नऊ दिवस चाललेल्या या पवित्र उत्सवात देवीच्या नऊ प्रकारांची पूजा केली जाते. आशीर्वाद मिळण्यासाठी मातेचे भक्त नऊ दिवस उपवास करतात. नवरात्र उपवासाच्या नियमांनुसार काही विशिष्ठ गोष्टी करू नयेत.

१. घर टाळे बंद करू नये  

नवरात्र उपवासाच्या नियमांनुसार घरात कलश स्थापित केल्यास देवीच्या दिव्याची ज्योत नऊ दिवस विजवू नये. जागरण किंवा मंत्राचा जाप करताना घर रिकामे ठेवू नये. नवरात्राच्या नऊ दिवसात आपले घर टाळे बंद नसेल याची हि काळजी घ्याल. 

२. या गोष्टींचे सेवन करा 

नवरात्रीच्या उपवासात धान्य आणि मीठ नऊ दिवस खाऊ नये. उपवासात समरी तांदूळ, सिंघाडाचे पीठ, खडक मीठ, फळे, बटाटे, शेंगदाणे यांचा समावेश असावा. नवरात्रात कांदा, लसूण आणि मांसाहारी खाऊ नये.

३. चामड्यापासून  बनवलेल्या वस्तू वापरू नका

या नऊ दिवसात उपास करणाऱ्यांनी लेदर बेल्ट, चप्पल आणि शूजचा वापरू नयेत. नवरात्रीत उपवास दरम्यान अशी कोणतीही कामे केली तर त्याचे प्रचंड नुकसान होऊ शकते, हे देखील विसरू नका. या पवित्र नऊ दिवसांत असे कार्य करणे टाळले पाहिजे.

४. केस कापू नयेत 

नवरात्रीच्या व्रताच्या नियमांनुसार नवरात्र उपवास ठेवणाऱ्यांनी या दिवसात दाढी-मिशा आणि केस कापू नयेत. उपवासाच्या या दिवसात नखे देखील कापू नयेत.

५. कपड्याचा रंग आणि झोपण्याची पद्धत 

नवरात्रात उपवास ठेवणाऱ्यांनी काळे कपडे घालू नयेत. नवरात्रीच्या ९ दिवस, दिवसा झोपू नये. तसेच, पलंगावर झोपू नये. माता राणींचा हा उपवास त्याग आणि समर्पण भावनेची शिकवण देतो.

घरबसल्या दर्शनाचा लाभ घ्या 

सध्याच्या परिस्थितीत साधा पण सर्व धार्मिक पूजा, होम, अभिषेक करून तसेच अनेक सामाजिक उपक्रम राबवून यंदाचा उत्सव साजरा होणार आहे. तसेच प्रशासनाच्या सर्व सूचनांनुसार खबरदारी घेण्यात येणार आहे. यावर्षी गर्दी टाळून ऑनलाइन दर्शन घ्यावे. 

मंदिराची वेबसाईट (www.mahalaxmimandirpune.org) व  फेसबुक पेज (www.facebook.com/MahalaxmiTemplePune) वर भाविकांनी दर्शनाचा लाभ घ्यावा. 

नवरात्र २०२०: यंदा घटस्थापना कशी कराल जाणून घ्या माहिती

यंदाची नवरात्र का आहे खास   

शारदीय नवरात्र म्हणजे आई दुर्गाच्या पूजेचा सण. दरवर्षी  श्राद्ध संपताच हा पवित्र सण सुरू होतो. परंतु यावेळी ते शक्य झाले नाही. कारण यावेळी  श्राद्ध पक्ष संपताच अधिकमास सुरु झाले, ज्यामुळे नवरात्र उत्सव सुमारे एक महिना  उशिरा साजरी केली जाईल. लीप इयरमुळे हे घडत आहे. ज्योतिषशास्त्रीय गणनानुसार, 165 वर्षानंतर, लीप वर्ष आणि अधिकारिक एकत्र येत आहेत.

शारदीय नवरात्र २०२० महत्त्व

धर्मग्रंथ आणि पुराणानुसार, शारदीय नवरात्र देवी दुर्गाची उपासना करण्याचा सर्वोत्तम काळ आहे. नवरात्रीच्या या शुभ दिवसांमध्ये दररोज आईच्या वेगवेगळ्या रूपांची पूजा केली जाते, जी तिच्या भक्तांना आनंद, शक्ती आणि ज्ञान प्रदान करते. नवरात्रातील प्रत्येक दिवस देवीच्या विशिष्ट स्वरूपाला समर्पित असतो आणि प्रत्येक देवीच्या कृपेने वेगवेगळ्या प्रकारच्या इच्छा पूर्ण होतात. नवरात्रोत्सव म्हणजे सत्तेच्या पूजेचा सण.

घटस्थापना कशी कराल. (वेळ, पूजा, विधी आणि मंत्र) 

नवरात्र २०२० घटस्थापना मुहूर्ता

हिंदू पंचांगानुसार घटस्थापना मुहूर्ताची वेळ अश्विन महिन्याच्या शुक्ल पक्षाच्या प्रतिपदाच्या दिवशी सकाळी 06: 27 ते सकाळी 10: 13 पर्यंत सांगितली आहे. त्याचबरोबर घटस्थानासाठी मुहूर्ता सकाळी 11:44 ते 12: 29 पर्यंत असेल.

घटस्थापनेसाठी आवश्यक साहित्य

* ७ प्रकारचे धान्य
* मातीच भांडे
* पवित्र स्थानातून आणलेली माती 
* कलश, गंगाजल (उपलब्ध नसल्यास साधे पाणी)
* पानं (आंबा किंवा अशोकाची)
* सुपारी
* नारळ
* तांदूळ
* लाल कपडे
* फुले

घटस्थापना पद्धत

* सर्वप्रथम मातीच्या भांड्यात सप्त धान्य ठेवा.

* आता कलशात पाणी भरा आणि वरच्या भागावर (मान) बांधून त्या मातीच्या भांड्यावर ठेवा.

* अशोका किंवा आंब्याची पाने कलशवर ठेवा.

* त्यानंतर नारळ लाल कपड्यात लपेटून कलशच्या वर आणि पल्लवस दरम्यान ठेवा.

* घटस्थापन पूर्ण झाल्यानंतर देवीची आवाहन केली जाते.

या मंत्रांचा जप करा:

गंगे! च यमुने! चैव गोदावरी! सरस्वति!

नर्मदे! सिंधु! कावेरि! जलेरस्मिन् सन्निधिं कुरु।।

ॐ विष्णुः विष्णुः विष्णुः, अद्य ब्राह्मणो वयसः परार्धे श्रीश्वेतवाराहकल्पे जम्बूद्वीपे भारतवर्षे, अमुकनामसम्वत्सरे आश्विन शुक्लप्रतिपदे अमुकवासरे प्रारभमाणे नवरात्रपर्वणि एतासु नवतिथिषु अखिलपापक्षयपूर्वक-श्रुति-स्मृत्युक्त-पुण्यसमवेत-सर्वसुखोपलब्धये संयमादिनियमान् दृढ़ं पालयन् अमुकगोत्रः अमुकनामाहं भगवत्याः दुर्गायाः प्रसादाय व्रतं विधास्ये।

नवरात्र २०२०: श्री महालक्ष्मी मंदिरातील उत्सव यंदा ऑनलाइन 

जागतिक महामारी कोरोनाचा फटका श्री महालक्ष्मी मंदिरातील वर्षातील सर्वात मोठा उत्सव असलेल्या शारदीय नवरात्र महोत्सवाला देखील बसला आहे. यंदाचा श्री महालक्ष्मी मंदिर, सारसबाग, आयोजित नवरात्र उत्सव अत्यंत साध्या पध्दतीने करण्याचा निर्णय घेण्यात आला आहे व सर्व धार्मिक कार्यक्रम ऑनलाइन पध्दतीने करण्यात येणार आहेत. 

घरबसल्या अभिषेक, महायाग व पूजांमध्ये सहभाग घ्या 

सध्याच्या परिस्थितीत साधा पण सर्व धार्मिक पूजा, होम, अभिषेक करून तसेच अनेक सामाजिक उपक्रम राबवून यंदाचा उत्सव साजरा होणार आहे. तसेच प्रशासनाच्या सर्व सूचनांनुसार खबरदारी घेण्यात येणार आहे. श्री महालक्ष्मी मातेचे दर्शन घेण्यासाठी नवरात्रात १५ ते २० लाख भाविक येतात. नवरात्र महोत्सवाच्या १० दिवसांत संपूर्ण महाराष्ट्रासह इतर राज्यातून दररोज हजारो भाविक येथे येतात. यामध्ये ललित पंचमी, अष्टमी तसेच नवरात्रातील मंगळवार, शुक्रवार, रविवारी भाविक दर्शनासाठी गर्दी करतात. मात्र, यावर्षी गर्दी टाळून ऑनलाइन दर्शन घ्यावे. 

मंदिराची वेबसाईट (www.mahalaxmimandirpune.org) व  फेसबुक पेज (www.facebook.com/MahalaxmiTemplePune) वर भाविकांनी दर्शनाचा लाभ घ्यावा. 

ऑनलाइन अभिषेक व पूजेची माहिते 

* नवरात्र महोत्सवामध्ये सकाळी ६ ते ७ व सकाळी ८ ते ९ या दोन वेळेत भाविकांना ऑनलाइन संकल्प करुन अभिषेक करता येईल. 

* मंदिरात दररोज श्री महालक्ष्मी महायाग ( हवन ) सकाळी ९ ते १ व संध्याकाळी ४ ते ८ व अष्टमी दिवशी श्रीदुर्गासप्तशती महायाग करण्यात येईल.

* तसेच रोज सकाळी ७:१५ वाजता व संध्याकाळी ७:१५ वाजता महाआरती होईल. वरील सर्व पूजा या श्री महालक्ष्मी मंदिराच्या वेबसाईट http://www.mahalaxmimandirpune.org यावरुन नाव नोंदणी करता येईल.

महाराष्ट्रातील देवींची साडेतीन शक्तिपीठे

संपूर्ण भारतामध्ये देवीचे विविध शक्तिस्थळ आहेत. महाराष्ट्रात आदिमायाशक्तीची साडेतीन शक्तिपीठे आहेत. कोल्हापूरची महालक्ष्मी माता, तुळजापूरची भवानी माता, माहूरची रेणुका माता आणि वणी (नाशिक) येथील सप्तशृंगी माता यांना साडेतीन शक्तिपीठे म्हणून संबोधले जाते. या शक्तीपिठांचे मह्त्व देखील मोठे आहे व ही साडे तीन शक्तिपीठे खूपच जागृत देवस्थाने मानली जातात. येथे जाऊन देवीचे भक्त मोठ्या भक्तिभावाने देवीची सेवा करतात आणि आपल्या मनातील भावना देवीसमोर मांडतात. 

१. महालक्ष्मी माता मंदिर, कोल्हापूर

Source: bhaskar

कोल्हापूरचे महालक्ष्मी मंदिर (अंबाबाईचे देऊळ) हे पुराणात उल्लेखलेल्या १०८ पीठांपैकी एक व महाराष्ट्रात असलेल्या देवीची साडेतीन शक्तीपीठांपैकी एक आहे. मंदिराच्या मांडणीवरून ते चालुक्यांच्या काळात इ.स. ६०० ते ७०० मध्ये बांधले असण्याची शक्यता आहे. कोल्हापूरच्या श्री महालक्ष्मी देवीचे मंदिर हे पूर्ण शक्तीपीठांपैकी एक आहे. मंदिराची मुख्य रचना दोन मजली असून हे मंदिर कोल्हापूरच्या परिसरात आढळणाऱ्य काळ्या दगडापासून बनवण्यात आलेले आहे. या मंदिरामध्ये घाती दरवाजा, गरुड मंडप इत्यादी कोरीव केलेल्या रचना आहेत. या मंदिरातील गरुड मंडप आणि सभा मंडप हे १८४४ ते १८६७ च्या दरम्यान बनवले गेले आहे.

२. तुळजाभवानी माता, श्री क्षेत्र तुळजापूर

Source: trekbook

साडेतीन शक्तिपीठापैकी श्री क्षेत्र तुळजापूर हे पूर्ण व आद्यपीठ मानले जाते. महाराष्ट्रातील उस्मानाबाद जिल्ह्यात वसलेले तुळजापूर हे महत्वाचे तीर्थक्षेत्र असून त्याठिकाणी तुळजाभवानी देवीचे प्राचीन मंदिर आहे. देवीचे मंदिर बालाघाटावरील एक डोंगरमाथ्यावर आहे. मंदिराच्या काही भागांची बांधणी हेमाडपंती आहे. स्वराज्य स्थापना करणारे छत्रपती श्री शिवाजी महाराज, भोसले घराण्याची ही कुलदेवता आहे. तुळजाभवानी देवीच्या आशीर्वादाने शिवाजी महाराजांना स्वराज्य स्थापनेची प्रेरणा मिळाली होती. देवीने महाराजांना दृष्टांत देऊन महाराष्ट्रावरील दुष्टचक्राचे निवारण करण्यासाठी भवानी तलवार दिली होती, अशी आख्यायिका आहे.

३. रेणुकादेवी माता, माहूर

Source: mahur

देवीच्या साडेतीन शक्तीपीठांपैकी माहूरची देवी रेणुकामाता ही एक आहे. तिला श्री परशुरामची आई म्हणून ओळखले जाते. ती महाराष्ट्रातील अनेक कुटुंबांची संरक्षक देवी आहे. हे मंदिर तेराव्या शतकात देवगिरीच्या यादव राजाने बांधले होते, असे मानले जाते. माहूर येथील किल्ल्यात देवीच्या मंदिरासह इतर देवांचे देखील मंदिर आहे. जसे, परशुराम मंदिर, दत्तात्रय मंदिर, अनासू मंदिर, कालिकामाता मंदिर इ. श्री दत्तात्रयांचा जन्म माहुर गडावर झाला अशी भाविकांची श्रद्धा आहे.

४. सप्तशृंगी देवी, वणी (नाशिक)

Source: temple purohit

साडेतीन शक्तिपीठांपैकी महाकाली, महालक्ष्मी, महासरस्वती या तिन्ही स्थानांचे त्रिगुणात्मक, साक्षात ब्रम्ह स्वरूपिणी धर्मपीठ, ओंकार स्वरूप अधिष्ठान म्हणजे सप्तशृंगगडावरील श्री सप्तशृंगी देवी होय. साडेतीन शक्तीपीठांपैकी अर्ध्या शक्तीपिठाचा मान सप्तश्रुंगीला मिळाला आहे. मातलेल्या महिषासुर राक्षसाच्या निर्दालनासाठी देवादिकांनी देवीची याचना केली अन्‌ होमाद्वारे ती प्रकटही झाली. तिचे प्रकट रूप हेच सप्तशृंगीचे होते, असे सांगितले जाते. येथे महाकाली, महालक्ष्मी आणि महासरस्वती या तिघींचेही हे एकच रूप आहे, असे मानले जाते. उंच सह्याद्रीच्या पर्वतरांगेमध्ये येथे सात उंच शिखरे आहेत, त्यावरूनच या ठिकाणाचे नाव सप्तशृंगी गढ पडले आहे. सप्तशृंगीदेवी नाशिकपासून ६५ किलोमीटरवरील ४८०० फूट उंचीवरील सप्तशृंगगडावर वसलेली आहे.

 

होळी – उत्सव रंगांचा!

होळी

होळी हा भारतातील एक अत्यंत प्रतिष्ठित सण आहे. देशातील जवळजवळ प्रत्येक भागात हा उत्सव साजरा केला जातो. होळीला “प्रेमाचा सण” म्हणून देखील संबोधले जाते कारण लोक या दिवशी सर्व असंतोष आणि एकमेकांबद्दल वाईट भावना विसरून एकत्रित होतात. होळीच्या दिवसाआधी एक दिवस अग्नी पेटवून होलिका दहन किंवा छोटी होळी साजरा केली जाते. होळीच्या दिवशी लोक आपल्या मित्रांसह आणि कुटूंबासमवेत रंगासह खेळतात. म्हणूनच होळीला रंगांचा सण म्हणजे आनंदोत्सव करण्याचा दिवस मानले जाते. रंग आपल्या जीवनात खूप सकारात्मकता आणतात. 

होळी उत्सव

होळीला ‘स्प्रिंग फेस्टिव्हल’ देखील म्हटले जाते. होळीपासून वसंत ऋतू म्हणजेच आशा आणि आनंदाच्या हंगामाचे  आगमन होते. निसर्गसुद्धा, होळीच्या आगमनाने आनंद वाटतो आणि उत्तम कपडे परिधान करतो. शेतकर्‍यांना चांगली कापणी देण्याचे वचन देणारी पिके शेतात भरली जातात. फुलझाडे सभोवतालच्या रंगात उमलतात आणि हवेत सुगंध भरतात.

होळी साजरी करण्याच्या वेळी सर्वत्र उत्सवाचे स्वरूप दिसते. बाजारपेठेत गुलाल आणि अबीरच्या विविध रंगांचे ढीग दिसतात. नाविन्यपूर्ण आणि आधुनिक डिझाइनमधील पिचकारी देखील दरवर्षी मुलांना आकर्षित करतात. 

होळी का साजरा केली जाते – होलिका दहन

होळीच्या पूर्वसंध्येला छोटी किंवा लहान होळी म्हणतात. पूर्वी सर्वत्र राक्षस राज होते. असे म्हणतात की राक्षस राजा हिरण्यकश्यप याची मागणी होती की त्याच्या राज्यातील प्रत्येकाने त्याची उपासना करावी. पण त्याचा धार्मिक पुत्र प्रल्हाद भगवान विष्णूचा भक्त होता. प्रल्हाद ने त्याची उपासना करावी म्हणून हिरण्यकश्यप ने बरेच असफल प्रयत्न केले. शेवटी त्याने प्रल्हाद ची हत्या करण्याचा कट रचला. 

हिरण्यकश्यपची बहीण होलिकाला ला अग्निदेवचे वरदान होते. हिरण्यकश्यपने आपल्या बहिणीला प्रल्हादबरोबर अग्नित प्रवेश करायला सांगितला.  कथा अशी आहे की प्रह्लादच्या भक्तीमुळे त्याला काहीच झाले नाही पण वाईट मनाची होलिका भस्म झाली. 

त्या काळापासून, लोक होळीच्या उत्सवाच्या आदल्या दिवसाला ‘होलिका दहन’ म्हणतात.  अशुभतेवर विजय मिळवण्यासाठी अग्नी प्रज्वलित करून वाईट शक्तींचा नाश केला जातो. 

प्रेमाची अभिव्यक्ती

पौराणिक कथा अशी आहे की लहानपणीच कृष्णाला राधाच्या गोऱ्या रंगाबद्दल हेवा वाटायचा. त्याच्या सावळ्या रंगला लपवण्या साठी खोडकर भगवान श्रीकृष्णाने राधाला रंग लावला व तिथून रंग खेळण्याची परंपरा सुरु झाली. 

होळी कधी साजरी केली जाते?

२०२० मध्ये, होळी १० मार्चला पडणार आहे, तर होलिका दहन ९ मार्चला. हा उत्सव एक दिवस पूर्वी पश्चिम बंगाल आणि ओडिसामध्ये साजरा होतो. येथे होलिका दहन म्हणून त्याच दिवशी डोल जत्रा किंवा डोल पौर्णिमा म्हणून साजरा केला जातो. याव्यतिरिक्त, भारतातील काही भागात (जसे मथुरा आणि वृंदावन) मध्ये पूर्ण आठवडा होळी साजरा होते. 

ब्रम्होत्सव २०२०: श्री महालक्ष्मी मंदिर भव्य उत्सवाच्या आगमनासाठी सज्ज!

स्वारगेट जवळील सारसबाग येथे स्थित श्री महालक्ष्मी मंदिर भव्य अशा वार्षिक ‘ब्रह्मोत्सव‘ साठी सज्ज झाले आहे. 

‘ब्रम्होत्सव ’ या शब्दाचा अर्थ भगवान ब्रह्मा (जगाचा निर्माता) यांचा उत्सव. संस्कृतमधील ब्रह्मा म्हणजे खूप मोठे. ब्रम्होत्सव एवढा भव्य उत्सव म्हणून साजरा केला जातो की जेणेकरून सर्वशक्तिमान निर्माता–भगवान ब्रह्मा यांनी पृथ्वीवर उतरुन या उत्सवाला प्रत्येक्ष भेट द्यावी. सहसा, ब्रम्होत्सव  हा उत्सव ९ दिवसांपर्यंत असतो आणि दरवर्षी आयोजित केला जातो. तथापि, यात कोणतेही विशिष्ट मुहूर्त किंवा विधी नसतात आणि हा आपल्या कामांमध्ये लवचिक असतो. सोयीनुसार हा उत्सव तीन दिवस, सहा दिवस किंवा नऊ दिवसही साजरा केला जाऊ शकतो. 

कलश पूजन आणि गरुड पूजनाने महोत्सवाची सुरुवात होते. महालक्ष्मी मंदिर, सारसबाग दरवर्षी त्याच्या स्थापना दिनावर विशेषतः संपूर्ण तीन दिवस हा भव्य उत्सव आयोजित करते. भगवान ब्रह्माची प्रिय कन्या महासरस्वती सर्वांना ज्ञान, चांगले हेतू आणि सर्जनशीलता यांचे आशीर्वाद देते. तिच्याबद्दल निष्ठा आणि तिच्या वडिलांच्या पवित्र भेटीमुळे भक्तांना कायमस्वरुपासाठी चांगले स्फंद, आशीर्वाद आणि शांती मिळते.

ब्रम्होत्सव आख्यायिका आणि मान्यता

हा सण भगवान ब्रह्माचे आभार मानणारा आहे. पौराणिक कथांनुसार असे मानले जाते की मानवजातीला मिळालेल्या आशीर्वादाबद्दल परमेश्वराचे आभार मानण्यासाठी भगवान ब्रह्माने सर्वप्रथम पवित्र पुष्करिणी नदीच्या पात्रात बालाजीची पूजा केली. हा सण साजरा करण्याचे मुख्य कारण म्हणजे उच्च मूल्ये आणि नैतिकतेने भरलेले आनंदमय जीवन जगल्याबद्दल देवाचे आभार मानणे.  

ब्रम्होत्सवचा इतिहास

ब्रम्होत्सव उत्सवाबद्दल अनेक पौराणिक व ऐतिहासिक कथा आहेत. या कथांना या उत्सवात खूप महत्त्व आहे कारण ते आपल्याला या उत्सवाच्या उत्पत्तीविषयी काही खास माहिती देते. ब्रम्होत्सव मधील एका आख्यायिकेनुसार भगवान ब्रह्मा स्वत: ही विधी करण्यासाठी पृथ्वीवर गेले. यामुळेच ब्रम्होत्सव म्हणजे ब्रम्हा उत्सव म्हणून ओळखले जाते कारण ब्रम्हाजींनी स्वतःच हा विधी केला होता. 

ब्रम्होत्सवच्या निमित्ताने श्री महालक्ष्मी मंदिरामध्ये ६ फेब्रुवारी २०२० पासून गरुड पूजन, कलशपूजन आणि त्यानंतर मंदिरातील मुख्य चौकात पवित्र अग्नी प्रज्वलित होईल. महाराज सर्व देवतांना आमंत्रित करणारे शक्तिशाली आणि पवित्र मंत्र पठण करतील व सर्व भक्तांना आशीर्वाद देतील. ‘पालखी’ आणि ‘फुलांची होळी’ हा ब्रह्मोत्सव २०२० चा भव्यदिव्य उपक्रम देखील भाविक पाहतील. 

पूर्वी सांगितल्याप्रमाणे भगवान ब्रह्माच्या दर्शनामुळे या उत्सवाला आशीर्वाद प्राप्त होतो. म्हणूनच, पालखी विधीमध्ये एक पालखी, ज्यात भगवान ब्रह्माची आभासी आसने आहेत, ती रिकामी ठेवण्यात येते. या पालखीनंतर सर्व देवी–देवतांच्या मूर्ती दुसर्‍या पालखीमध्ये ठेवल्या जातात आणि मंदिराच्या भोवती मिरवणूक काढली जाते. 

मंदिरातील कार्यक्रम

३६ वा वर्धापनदिना निम्मित ६ फेब्रुवारी २०२०, गुरुवार ते ८ फेब्रुवारी २०२०, शनिवार रोजी मंदिरामध्ये ब्रम्होत्सव २०२० चे आयोजन करण्यात आले आहे. 

1. ६ फेब्रुवारी २०२०,गुरुवार

गरुड स्थापना / कलश स्थापना / यज्ञ स्थापना

सायं. ०५:०० वा

2. शुक्रवार ७ फेब्रुवारी २०२०

सकाळी ७ :३० ते ९:०० – विविध शाळेतील विद्यार्थि व विद्यार्थिंनिंचे अथर्वशीर्ष व श्रीसूक्त पठण 

सकाळी ०९:३० वा – १०८ कलश अभिषेक

सायं ५:३० वा – विविध शाळेतील विद्यार्थी व विद्यार्थीनींचा शिष्यवृती प्रधान सोहळा

रात्री ०८:०० वा – उत्सवमुर्ती धान्यतुला(श्री महालक्ष्मी,श्री महासरस्वती,श्री महाकाली व श्री विष्णु)

रात्री ०८:३० वा – सुवर्ण कमल अर्चना / रजत कमल अर्चना

3. ८ फेब्रुवारी २०२०, शनिवार

सकाळी ७ :३० ते ९:०० – विविध शाळेतील विद्यार्थि व विद्यार्थिंनिंचे अथर्वशीर्ष व श्रीसूक्त पठण 

सकाळी ०९:३० वा – केशर दुध अभिषेक

रात्री ०८:०० वा – पालखी सोहळा

रात्री ०८:३० वा – पुष्प ऊत्सव ( फुलांची होळी)

 

तरी सर्व भक्तांनी उपस्थित राहावे. 

 

 

 

स्नेहगुणाचा सण ‘मकरसंक्रांत’

पुणे येथील श्री महालक्ष्मी मंदिर, सारसबाग येथे ‘धनुर्मास’ उत्सव संपूर्ण भक्तिभावाने साजरा केला जातो. “धनुर्मास” ह्या काळात जीवनदेव विष्णू यांना संतुष्ट केले जाते. महिन्याच्या अखेरीस लक्ष्मीशी परमेश्वराचा विवाह संपला की मकर संक्रांतीची सुसंगत होते. मकरसंक्रांतीच्या शुभ दिवसाची सुरुवात देवांच्या लग्नापासून होते! 

आपल्या महाराष्ट्रात प्रत्येक सण साजरा होतांना अतिशय उत्साह, आनंद, एकमेकांना मान सन्मान देण्याची पध्दत, रूढी परंपरा यांना फार महत्व दिल्याचं आपण पाहातो. मकरसंक्रात सणापुर्वी वातावरणात असतो तो कमालीचा गारठा. प्रत्येक सजीवाला या थंडीची हुडहुडी फार गारेगार करून सोडते. कधी एकदा सुर्य तापतोय आणि ही थंडी कमी होते असे प्रत्येकाला वाटते.

आणि हा सुर्यदेव तापायलाच तयार नसतो! तो तयार होतो ते या मकरसंक्राती पासुन! ‘मकर संक्रांत’ म्हणजे सूर्याने धनू राशीतून मकर राशीत प्रवेश करणे. 

मकरसंक्रांतीची कथा 

शंकरासुर नावाचा राक्षस जनतेला खूप त्रास देत असे. त्याला ठार मारण्यासाठी परमेश्वराने संक्रांतीदेवीचा अवतार घेतला.त्या संक्रांतीदेवीने शंकरासुर राक्षसाला ठार मारले.म्हणून मकरसंक्रांत साजरी केली जाते. मकरसंक्रांतीच्या दुसऱ्या दिवशी देवीने किंकरासुर राक्षसाचा वध केला म्हणून दुसऱ्या दिवसाला किंक्रांत म्हणतात. संक्रांतीचा आदला दिवस ‘ भोगी ‘ म्हणून साजरा केला जातो. या दिवशी बाजरीची भाकरी, वांग्याचे भरीत आणि खिचडी असा बेत केला जातो.

मकर संक्रांतीनंतर दिनमान वाढतो   

सूर्य जेव्हा सायन मकर राशीत प्रवेश करतो, त्या दिवसापासून दिनमान वाढत जाते.  आपली पंचांगे सायन राशीचक्रावर आधारलेली नसून निरयन राशीचक्रावर आधारलेली आहेत. मकरसंक्रांतीपासुन हळुहळु दिवस मोठा होत जातो आणि रात्र लहान होत जाते.

२१ डिसेंबरला आपल्या इथे रात्र मोठी असते व या दिवसापासून दिनमान वाढत जाते. २१ मार्च व २३ सप्टेंबर या दिवशी सूर्य विषुववृत्तावर असल्यामुळे सर्वत्र दिनमान व रात्रीमान समान असते. २१ जूनला आपल्याइथे दिनमान मोठे असते.नंतर हळूहळू ते कमी होऊ लागते. पृथ्वीचा अक्ष साडेतेवीस अंशानी कललेला असल्यामुळे हे घडत असते.

संक्रांती नंतर सुर्याची तीव्रता दाहकतेत बदलत पुढेपुढे सरकायला लागते आणि साधारण १० ते १५ दिवसांच्या अंतराने रथसप्तमी असते. असं म्हणतात की या रथसप्तमीपासुन सुर्याच्या रथाला घोडे लागतात आणि सुर्यदेव चांगलेच मनावर घेतल्याप्रमाणे आग ओकायला (तापायला) सुरूवात करतात.

संक्रांत कशी साजरी करावी

संक्रांती पुण्यकालात नवे भांडे, गाईला घास, अन्न, तीळ भरलेले भांडे,लोकरीचे वस्त्र, तूप, सोने, भूमी, कपडे इत्यादी उपयुक्त वस्तू गरजू लोकांना दान म्हणून द्याव्यात असे सांगण्यात आले आहे.

कुणाशी मतभेद झाले असतील, कुणाशी भांडण झाले असेल, कुणाशी अबोला धरला गेला असेल तर मकर संक्रांतीच्या दिवशी त्या व्यक्तीला तिळगूळ देऊन “तिळगूळ घ्या आणि गोड बोला !“ असे सांगून मकर संक्रांतीच्या दिवसापासून हितसंबंध सुधारण्यासाठी प्रथम आपल्याकडूनच सुरुवात करावी. “इतरांना क्षमा करा आणि झाले गेले विसरून जा“ अशी शिकवण मकर संक्रांतीचा हा गोड सण आपणासर्वांस देत असतो.

मकरसंक्रांतीला सुवासिनी एकमेकिंना सुगडयाचे वाण देतात या वाणात हरभरे, मटर, बोरं, उस, गहु, तीळ, नाणे, असल्याचे आपण पाहातो. (हरभरे, मटर, बोरं, गव्हाच्या ओंब्या या दिवसांमध्येच विपुल प्रमाणात उपलब्ध असल्याने वाणात त्याचा समावेश आपल्याला पहायला मिळतो)

ऊस, हरभरे, बोरं, गव्हाच्या ओंब्या, तीळ सुगडयात भरून हे वाण महिला वर्ग ज्यापध्दतीने एकमेकिंना देतं त्याचप्रमाणे पंढरपुरच्या रूक्मिणीला देखील सवाष्ण स्त्रिया आजच्यादिवशी हे वाण देण्याकरता गर्दी करतांना दिसुन येतात.

मकर संक्रांतीला तिळाचे महत्व 

मकरसंक्रांतीच्या दिवसात जास्त थंडी असते. या थंडीच्या दिवसात तीळ शरीराच्या आरोग्यासाठी अत्यंत उपयुक्त असतात. तीळ हे चांगले शक्ती देणारे पौष्टिक औषध आहे. म्हणूनच मकर संक्रांतीला तीळ खाण्यास सांगितलेले आहेत. तीळाचे लाडू, तीळाचा हलवा, तीळगूळमिश्रित पोळी, तीळगुळाच्या वड्या इत्यादी पदार्थ अतिशय लोकप्रिय आहेत.

मकरसंक्रांत आणि पतंग 

मकरसंक्रांतीच्या दिवशी पतंग उडविण्याची प्रथा आहे. ही प्रथा गुजरातमधून महाराष्ट्रात आली. वाढत जाणाऱ्या दिनमानाच्या आनंदाप्रीत्यर्थ व सूर्याला वंदन करण्यासाठी पतंग उडविण्याची प्रथा सुरू झाली असावी.

सुवासिनी या दिवसांमध्ये हळदीकुंकवाचे आयोजन करतात हे तर समजले पण बालगोपाळांचे काय ? तर मंडळी बालगोपाळ तल्लीन असतात आपल्या मोठया भावाबरोबर, मित्रमंडळींबरोबर वडीलधाऱ्या माणसांसोबत पंतग उडविण्यात.

भरपुर ठिकाणी पंतग मोहोत्सव देखील आयोजित केल्या जातो. . . पतंग बनविण्याचे देखील शिकविण्यात येते.

पतंग उडविण्याची खरी मजा आणि उत्सव पाहाण्याकरता हजारो पर्यटक या दिवसांमध्ये गुजरात ला भेट देतात कारण गुजरात राज्यात या दिवसांमध्ये लाखो पतंगी आकाशात विविध आकारात उडत असल्याचे आपल्याला दिसते.

या पतंग उडविण्याचे शास्त्रीय कारण पाहिल्यास आपल्याला सहज लक्षात येईल की थंडीच्या या दिवसांमध्ये सुर्याच्या सान्निध्यात वेळ घालवण्याकरता पतंगी पेक्षा चांगले कारण कोणतेही असु शकत नाही. आणि म्हणुनच मकरसंक्रांतीला पतंग उडविण्याची परंपरा सुरू झाली असावी.

बोरन्हाण आणि तिळवण

वयाच्या पाच वर्षांपर्यंत लहान मुलामुलींना या मकरसंक्रांतीच्या काळात बोरन्हाण घालण्याची परंपरा फार पुर्वीपासुन सुरू असल्याचे आपल्याला दिसते.लहान मुलांना काळे कपडे घालुन, हलव्याचे दागीने घालुन सजवतात आणि हरभरे, उसाचे तुकडे, मुरमुरे, बोरं, हलवा, याचे मिश्रण त्यांच्या डोक्यावर टाकतात. आधुनिक काळात चाॅकलेट, बिस्कीटे, लहानांचे आवडते जिन्नस देखील त्यांच्या डोक्यावरून टाकले जातात.

नवे लग्न झालेल्या नववधुचे हळदीकुंकु या दिवसांमध्ये पहिल्यांदा मोठया प्रमाणात हौसेने करतांना आपण पाहातो याकरता तीच्यासाठी काळी साडी, हलव्याचे दागिने घालुन तिला सजविले जाते. संक्रांती दिवशी काळे कपडे का घालतात?

मकरसंक्रांतीचे दिवस हे थंडीचे असतात. काळ्या रंगाचे वस्त्र सूर्यप्रकाशातील ऊष्णता शोषून घेऊन शरीर उबदार ठेवते आणि वाढलेल्या रात्रीला निरोप म्हणून मकर संक्रांतीला काळ्या रंगाची वस्त्रे नेसण्याची प्रथा आहे. तसेच या दिवशी महिला ‘ हळदीकुंकू ‘ समारंभही साजरे करतात.

कोणताही सण आपल्याला आनंद, उत्साह, नवचैतन्य, देण्याकरताच येत असतो. रोजच्या दैनंदिन आयुष्यातल्या घडामोडींपासुन चार क्षण निवांत काढुन आपण देखील सणाचा हा अंगिकारतो त्यात रममाण होतो, भेटीगाठी होतात आणि या सण उत्सवापासुन मिळालेली उर्जा पुढे कित्येक दिवस आपल्याला रोजच्या दिनक्रमात जगण्याकरता उपयोगाला येते! 

धनुर्मास – भक्तीचा महिना

---

हिंदू धर्मातील प्रत्येक महिना काही विशिष्ट परंपरेसाठी ओळखलो जातो. प्रत्येक उत्सवाचे महत्व हे फक्त देवाची प्रार्थना करण्याबद्दल नसून आरोग्यपूर्ण आणि आनंदी जीवन जगण्याची गुरुकिल्ली आहे. ह्याचे वैज्ञानिक कारण म्हणजे सण मुख्यतः होणार्‍या हवामान बदलांवर आधारित असतात आणि या विधी आपल्याला या बदलांचा सामना करण्यास आणि बदलत्या काळाशी जुळवून घेण्यास मदत करतात. धनुर्मास हा मुळात धनुर राशीपासून मकर राशीकडून सूर्याकडे सरकणारा काळ असतो आणि तो मकर संक्रांतीवर संपतो.

धनुर्मास भक्तीचा महिना मानला जातो. यावर्षी धनुर्मास १७ डिसेंबर २०१९ रोजी सुरू होईल आणि १५ जानेवारी २०२० रोजी संपेल. विवाहसोहळा आणि वास्तुशांती सोहळ्यासारख्या नवीन उपक्रमांच्या प्रारंभसाठी हा एक अशुभ महिना मानला जात असला तरी, सर्व अध्यात्मिक साधकांसाठी हा महिना महत्वाचा महिना आहे. भगवान विष्णूची उपासना करण्यास हा एक चांगला काळ आहे.

धनुर्मास म्हणजे काय?

धनुर्मास हा एक महिना म्हणजे देवाची उपासना करणे, त्याची कृपा प्राप्त करणे आणि मोक्ष प्राप्तीसाठी अत्यंत शुभ मानले जाते. वैकुंठ एकादशी या शुभ महिन्यात पडणारा धनुर्मास देवाची कृपा करून थेट देवाकडे जाण्यासाठी अत्यंत उत्तम काळ मानला जातो. 

महत्व

हिंदू धर्माच्या अनुसार हा महिना म्हणजे देवदेवतांसाठी पहाटेची शुभ वेळ मानला जातो. त्यास ब्रह्ममुहूर्त म्हणतात आणि म्हणूनच सकाळी लवकर पहाटे सूर्योदयाच्या दोन तास आधी प्रार्थना आणि उपासना करण्याची शिफारस केली जाते.

हा महिना विष्णू भक्तांसाठी अत्यंत शुभ मानला जातो. जुन्या हिंदू धर्मग्रंथांनी या महिन्यात भक्ती कार्यात पूर्णपणे लक्ष केंद्रित केले आहे. अशी मान्यता आहे की, धनुर्मासच्या वेळी एकाच दिवशी भगवान विष्णूची पूजा करणे हजारो वर्षे त्याची उपासना करण्याइतकेच आहे.

या  धनुर्मास काळात धनुर्मास व्रत अविवाहित स्त्रिया साजरा करतात. या व्रताचे निरीक्षण करून गोदा देवीला भगवान श्री विष्णूला तिचा नवरा म्हणून मिळवण्यात यश आले. या महिन्यात सकाळच्या स्नानासाठी जवळील तलाव, नदी इत्यादींकडे घेतलेले प्रत्येक पाऊल म्हणजे अश्वमेध यग करण्याच्या गुणधर्मातून पुढे येते.

धनुर्मासामध्ये सकाळच्या वेळी विष्णूची पूजा करणे अत्यंत शुभ मानले जाते. विष्णु सहस्रनाम काळात जप केला जातो. इतर महत्वपूर्ण मंत्र जपले जातात ते म्हणजे देवी लक्ष्मीला समर्पित. विष्णू सहस्रनाम वाचणे अत्यंत शुभ मानले जाते. 

पूजा व तयारी 

धनुर्मास काळात सकाळी लवकर उठून स्नान केले पाहिजे. गर्भगृह स्वच्छ व शुभ ठेवले पाहिजे. उत्तम आध्यात्मिक भावना आणि दिव्य आनंद अनुभवण्यासाठी घर व परिसर स्वच्छ करण्याची आणि धार्मिक वातावरणाची भावना निर्माण करणे आवश्यक आहे. त्यासाठी आपण आपले घर फुलांच्या माळा आणि आंब्याच्या पानांनी सजवू शकता. घराच्या प्रवेशद्वाराची अधिक काळजी घेणे आवश्यक आहे. दरवाजाच्या प्रवेशद्वाराच्या लाकडी चौकटीच्या खालचा भाग (उंबरठा किंवा दरवाजा) हळद आणि कुंकू लावून सजावट करता येते. आपल्या घराच्या प्रवेशद्वारास सुंदर देखावा देण्यासाठी दरवाजाच्या प्रवेशद्वारासमोर  रांगोळी काढावी. देवाचे स्थान फुलांच्या हारांनी आणि फुलांनी सजवू शकता. ह्या नंतर आपल्या नियमित प्रार्थनेने देवाची उपासना करा. हे आपल्या घरास धार्मिक आणि आध्यात्मिक वातावरण देईल.